Το Λασίθι έχει μακρά ιστορία, συμπεριλαμβανομένου του μύθου ότι είναι η γενέτειρα του Δία. Το σπήλαιο του Ψυχρού είναι ένα από τα σημαντικότερα λατρευτικά μέρη της Μινωικής Κρήτης. Η χρήση σπηλαίων ως τόπων λατρείας ήταν ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των θρησκευτικών πεποιθήσεων των αρχαίων Κρητικών. Το Δίκταιον Αντρον (το σπήλαιο του Δικταίου ή του Δία) με θέα στο οροπέδιο του Λασιθίου, η θέα από την είσοδο του σπηλαίου είναι υπέροχη. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Ρέα έκρυψε το μωρό Δία από τον δολοφονικό Κρόνο σε αυτό το σπήλαιο.
Αλλά αυτό είναι ένα από τα δύο σπήλαια της Κρήτης που ισχυρίζεται ότι είναι σπήλαιο από τη μυθολογία, το άλλο είναι το Ιδέον άντρον. Η ιστορία για τον Δία αφηγείται εδώ: Ο Δίας μεγάλωσε σε μια σπηλιά. Αυτό το σπήλαιο είναι επίσης το μέρος μιας δεύτερης ιστορίας, όπου ο Δίας συναντήθηκε πολλά χρόνια αργότερα με την Ευρώπη.
Οι αρχαιολόγοι έχουν αποκαλύψει πολλές εικόνες και αναθηματικά σύμβολα, επιβεβαιώνοντας ότι το σπήλαιο ήταν ένας σημαντικός τόπος λατρείας κατά τη μινωική εποχή. Στο βάθος του σπηλαίου υπάρχει μια μικρή λιμνούλα, όπου – σύμφωνα με το μύθο – ο Δίας κολύμβησε και γύρω από το οποίο βρέθηκαν τα περισσότερα από τα αρώματα. Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν από τον Άγγλο αρχαιολόγο David Hogarth. Τα ευρήματα είναι διάσπαρτα σε μουσεία σε όλο τον κόσμο, από το Μουσείο της Οξφόρδης έως το Λούβρο στο Παρίσι της Γαλλίας.
Η τεράστια πύλη σπηλαίου επιτρέπει στο φως του ήλιου στον πρώτο θάλαμο. Το μονοπάτι κατεβαίνει από μια πλαγιά σκουπιδιών στο πάτωμα του σπηλαίου. Ο θάλαμος εισόδου ακολουθείται από δύο ακόμη θαλάμους, οι οποίοι είναι καλά διακοσμημένοι με σπηλιώματα, κυρίως σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Ένας θάλαμος περιέχει μια υπόγεια λίμνη.
Ανακαλύπτοντας το Σπήλαιο Δικταίον
Το Δικταίο Άντρο, βρίσκεται πάνω από το χωριό Ψυχρό του Οροπεδίου Λασιθίου, σε υψόμετρο 1025 μέτρα. Στο Ψυχρό υπάρχει άνετος χώρος στάθμευσης με πολλά εστιατόρια, από τον οποίο ξεκινούν δύο μονοπάτια για το σπήλαιο και η διάρκεια ανάβασης είναι περίπου 15 λεπτά. Το ευκολότερο μονοπάτι είναι αυτό στα αριστερά, καθώς στο δεύτερο (και πιο παλιό) οι πέτρες έχουν φθαρεί από τους χιλιάδες τουρίστες και γλιστρούν. Η διαδρομή για το σπήλαιο είναι υπέροχη, καθώς η θέα προς τον κάμπο του Λασιθίου είναι πανοραμική. Αν δεν θέλει κάποιος να περπατήσει υπάρχουν γαϊδουράκια που μεταφέρουν τους επισκέπτες στο σπήλαιο με κάποιο αντίτιμο. Δίπλα στην είσοδο του σπηλαίου υπάρχει περίπτερο όπου μπορούν οι επισκέπτες να προμηθευτούν εισιτήρια για το σπήλαιο. Το σπήλαιο, που έχει έκταση 2.200 τ.μ., φωτίζεται επαρκώς, ενώ οι διαδρομές μέσα σε αυτό γίνονται από καλά διαμορφωμένο μονοπάτι συνολικού μήκους 250 μέτρα.
Κοντά στην είσοδο, στα δεξιά υπάρχει ένας προθάλαμος και χαμηλότερα αρχίζει η μεγάλη αίθουσα. Νοτιοανατολικά του θαλάμου, υπάρχει ένα μεγάλο σταλαγμιτικό συγκρότημα. Επίσης, υπάρχουν μερικά παλαιά και νεότερα κτίσματα. Ένας μικρότερος θάλαμος υπάρχει στη βορειοδυτική πλευρά. Προχωρώντας προς το εσωτερικό, ο επισκέπτης μπαίνει στη μεγάλη αίθουσα με το μεγαλύτερο τμήμα της να καλύπτεται από συμπαγή βράχο και μεγάλους σταλαγμίτες.
Στο δεύτερο τμήμα βρίσκεται ένας μεγάλος και πολύ θεαματικός αναδιπλούμενος σταλακτίτης, που ονομάζεται «μανδύας του Δία». Ο σταλακτίτης αυτός έχει υποστεί φθορά από τους επισκέπτες του σπηλαίου. Όλο το εσωτερικό της αίθουσας έχει εντυπωσιακό διάκοσμο με μεγάλες στήλες, σταλαγμίτες, σταλακτίτες και παραπετάσματα, κάνοντας το ένα από τα πιο θεαματικά σπήλαια της Κρήτης.
